To tutaj wykopaliska odsłoniły pierwszą osadę kultury lendzielskiej z okresu neolitu z 50 domami trapezowatymi, znaną z archeologii światowej, jako grupa brzesko -kujawska. 5000 lat temu nasi prabrześcianie na rogatkach obecnego miasta budowali monumentalne, kamienno - ziemne „leżące" ostrosłupy o długości na 3 metry i 5-7 metrów szerokości. W wyniku prowadzonych od ponad 70 lat wykopalisk na terenie Gminy zinwentaryzowano łącznie 217 stanowisk archeologicznych. W pobliskim, wiekowym (pierwsza wzmianka z 1154 roku) Wieńcu odsłonięto grób z okresu kultury megalitycznej, z którego pochodzi czaszka około siedemdziesięcioletniego, męskiego przedstawiciela rasy czarnej (!) Oto jak fantazyjnie kształtowały się korzenie obecnych mieszkańców Ziemi Brzeskiej. Brześć to dawne miasto książąt i królów istniejące już w XI - XII wieku. Tu w 1260 r. urodził się, mieszkał i stąd zarządzał Księstwem Brzesko - Kujawskim najznamienitszy brześcianin, Władysław Łokietek- od 1320 r. - Król Polski.

Od 1330 roku Brześć był najpotężniejszą twierdzą regionu, stąd i Królowie Polski bywali tu wielokrotnie. Poza Władysławem Łokietkiem, dla którego Brześć był miastem rodzinnym i wyjątkowym, dokumenty dowodzą, że w latach 1399 - 1430 Władysław Jagiełło przebywał tu 27 razy.

W dniu 19 kwietnia 1346 roku na Zamku Książęcym w Brześciu, Król Polski Kazimierz Wielki nadał prawa miejskie Bydgoszczy, obecnej stolicy województwa kujawsko -pomorskiego. Tu odbywano zjazdy polsko - krzyżackie ( latach 1320 i 1324), zawierano pokoje (31 grudnia 1435r. w wojnie polsko - krzyżackiej) i odbywano sejmy, sejmiki z udziałem Królów (w 1436 roku Konstytucja wyznaczyła Brześć, jako miejsce sejmików).

Zawieruchy dziejowe nie pozostawiły we współczesnym Brześciu zbyt wielu zabytków materialnych, zachował się jednak unikalny w regionie, urbanistyczny układ miasta średniowiecznego.